Wie vanuit Herpt via het pontje over de Bergsche Maas vaart staat oog in oog met een ‘verborgen verleden’. Over het pontje doemt het buurtschap Bern op. Het ‘Oude Huis’ van het voormalige klooster herinnert aan de relatie met Herpt en Heusden. Door het graven van de Bergsche Maas werd het van Herpt en Heusden ‘afgesneden’. In de beleving zijn Herpt en Heusden nog steeds met Bern verbonden.

Tekst: Hans van der Eeden

Dit bleek zaterdag 1 juli in het Heusdense Museum het Gouverneurshuis bij de druk bezochte presentatie van het boek ‘Berne De Abdij & en het Oude Huis’. Tijdens een boeiende lezing nam conservator Ronald Gieles de lezer mee naar het verleden en het heden van Bern. Gieles is de kenner van Bern en haargeschiedenis.

Het boek is ook aanleiding voor veel anekdotes. Dat geldt ook voor het daaraan onlosmakelijk verbonden Nederhemert Noord- en Zuid. Voor Heusdenaren en Herptenaren is het buurtschap Bern en het natuureiland Nederhemert- Zuid bekend terrein. Velen maken een wandeling, bekijken de fraaie landhuizen en bezoeken de oudste speeltuin van Nederland. Ook bewerken Herptse boeren er hun land. Het buurtschap Bern ligt pal aan de Bergsche Maas. Ondanks de Bersche Maas ‘ hoort’ het Buurtschap Bern bij Herpt en Heusden.

Abdij

De Bergsche Maas is een gegraven rivier, die de voortzetting van de Maas vormt en stroomafwaarts van naam verandert in de Amer. De Bergsche Maas is ontstaan toen in 1904 de Maas vanaf Well in westelijke richting in gekanaliseerde vorm werd voortgezet. De Bergsche Maas vormt de zuidelijke begrenzing van het Land van Heusden en Altena en de totale lengte bedraagt 24,5 kilometer. In 1958 werd de provinciegrens gewijzigd en ‘viel’ Bern in de Bommelerwaard in Gelderland.

Uit het goed gedocumenteerde boek wordt bevestigd, dat Bern een lange geschiedenis heeft. In 1134 werd er een Norbertijner abdij gesticht. Een van de drie oudste abdijen van ons land. Boven de grond zijn daar nauwelijks restanten van overgebleven. Recent werden bij dieptemetingen in de grond fundamenten van de kerk uit die tijd gevonden. In 1962 werden bij een proefopgraving fundamenten van de abdijgebouwen ontdekt. In de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) werden rond 1580 de Norbertijnen verjaagd. Zij gingen via Den Bosch en daarna in verwante Norbertijnenkloosters in België, naar Heeswijk. Daar hadden zij van oudsher ook een gebouw met grond ter beschikking. In Bern bleef tot nu toe nog een put en een oud huis met de middeleeuwse voormuur.

Optische telegraaf

Kunstschilder Willem Witjens (1884-1962), die in 1944 in Nederhemert-Zuid was komen wonen, ontdekte ‘het Oude Huis’ en restaureerde het. Witjens was internationaal georiënteerd en hij maakte fraaie schilderijen ook van de regio. Bijzonder zijn de schilderijen die hij ook van de vesting Heusden heeft geschilderd. Enkele daarvan zijn ook in het boek opgenomen. Op deze schilderijen is de Hervormde Catharijnekerk te zien. Markant is de afgeknotte toren van deze voormalige Rooms-Katholieke kerk. Het roept herinneringen aan de Franse periode (1795-1819) op. Op bevel van Keizer Napoleon werden veel kerktorens staatseigendom en afgeknot. Deze torens werden als optische telegraaf van Claude Chappe tussen Amsterdam en Lille gebruikt. In april 1809 sliep Koning Lodewijk Napoleon, ( ‘Ieck ben konijn van Olland’ tijdens zijn inspectiereis dor Brabant in het Logement Hof van Olland, de huidig Open Hof. De beeldbepalende afgeknotte toren werd bij de terugtocht van de Duitsers in 1944 opgeblazen.

Willem Witjens

De presentatie van het boek ‘Berne De Abdij & Het Oude Huis’ wordt mede door een expositie van schilderijen van Willem Witjens in het Gouveneurshuis ondersteund. Daar herinnert een schilderij van de St. Trudokerk in Herpt aan het opblazen hiervan tijdens de nadagen van de tweede Wereldoorlog. In de winter 1944-45 toen de Maas frontrivier was, werden alle huizen in Berne vernield, ook het grootste deel van het ‘Oude Huis’. Na de oorlog herbouwde kunstenaar Willem Witjens zijn huis met hulp van Monumentenzorg en maakte er weer een bijzonder huis van. Later woonde er de in Heusden bekende fotograaf Wim Noordhoek (1916-1995). De nieuwe eigenaar Ab Geelhoed (1920) is thans de trotse bewoner van het ‘Oude Huis”.

Het boek wordt met fraai historisch en actueel beeldmateriaal ondersteund. Tijdens de boekpresentatie waren er lovende woorden aan het adres van initiatiefneemster Trees Blom en voor de negen auteurs. Allen zochten naar een eigen invalshoek om het boek tot een historisch en actueel monument te maken. Het bijzondere beeldmateriaal ondersteunt de inhoud. Veel waardering was er voor de lezing van Ronald Gieles.

Het gedegen toegankelijke boek is een overzichtelijke geschiedenis van Bern, waar de kleinste eigen polder van Nederland ligt, in één boek bij elkaar gebracht. De relatie met Herpt en Heusden komt hierin duidelijk naar voren.