Als we de oude gezegdes over rijkdom op een rijtje zetten, dan blijkt dat ook de meeste volksdichters, filosofen en wetenschappers niet zo’n hoge pet ophebbenen van rijkdom. Waar het op neerkomt is dat geld niet gelukkig maakt. De meeste Quote 500-leden denken daar waarschijnlijk heel anders over.

Een mooi gezegde is bijvoorbeeld deze: 'Er is maar één ding erger dan vermogensbelasting te moeten betalen en dat is geen vermogensbelasting te moeten betalen.' Of: 'Dat je arm geboren bent, daar kun je niks aandoen, maar met een arm meisje trouwen, dat weer wel.'

Een van die geluksvogels die rijk geboren is, is Samuel Pierre Jean Charles van Dam, Heer van Hekendorp en Polanen (1811-1879).

Samuel is een zoon van Willem van Dam van Brakel, Heer van Brakel, en Madelaine Marie Geraud. Bijzonder is dat genoemde Willem in 1813 door de Fransen, bij hun aftocht, uit Nederland, gevangengenomen en als gijzelaar meegenomen is. In 1814 is hij weer naar Nederland teruggekeerd.

Militair

Samuel is als vrijwilliger in 1830 in militaire dienst getreden als korporaal bij het 2e Bataljon Jagers (infanterie) en tijdens die periode heeft hij, bij zijn verblijf in Brabant, een aantal tekeningen gemaakt van plaatsen waar hij verbleef. Hij heeft ook deelgenomen aan de 10-daagse veldtocht van 2 tot 12 augustus 1831 om de Belgische opstand te onderdrukken. Op 27 juli 1833 krijgt hij van zijn commandant, om gezondheidsredenen, 2 maanden verlof om naar Aken te gaan om daar te herstellen. Hij dient dan bij de Gelderse Mobiele Schutterij. In 1939 wordt hij eervol ontslagen als 2e luitenant bij de 2e afdeling van het 3e bataljon van de dan opgeheven Mobiele Geldersche Schutterij. In mei 1842 wordt hij tot 1e luitenant benoemd bij de rustende schutterij in Gelderland.

Vlijmen

Samuel is in 1843 te Vlijmen getrouwd met de Heusdense schippersdochter Jacoba Goverdina van Herwaarden (1822-1915). Hij was eerder getrouwd in 1836 met Catarina Matilda Bruno (1815-1842). Catarina was een dochter van Derk Christopher Buno, Kolonel bij het Regiment Ligte Dragonders No. 4. Buna was in het bezit van de Militaire Willemsorde.

Samuel had 1 kind, geboren in Zaltbommel, uit het eerste huwelijk en vier kinderen uit zijn tweede huwelijk, geboren in Vlijmen.

Door Samuel werd in 1847 een villa met een koetshuis gebouwd aan de Wolput in Vlijmen. Deze villa, nu een Rijksmonument, is gebouwd in de Neoclassicistische bouwstijl. Het ontwerp van de villa is duidelijk geïnspireerd door de bouwstijl van 'Het Huis Brakel' eigendom van zijn vader Willem van Dam van Brakel.

Jacoba Goverdina Herwaarden. (Foto: collectie RKD)

Na de aankoop in 1855 van de heerlijkheden Hekendorp en Polanen noemt Samuel zich Van Dam van Hekendorp en Polanen.

Samuel was van 5 juli 1853 tot 4 april 1865 lid van de Provinciale Staten van Noord-Brabant. Behalve grondeigenaar (o.a. van de Middenste Kooi, (eendenkooi)), was hij eveneens eigenaar van een steenfabriek te Brakel. In Brakel stond al een steenoven in 1550. Samuel verhuurt het geheel in 1860 aan Hendrik Marinus van den Ham Beijerman, steenfabrikant te Waardenburg en in 1868 aan zijn zoon Jean Charles van Dam, steenfabrikant te Zaltbommel. Na de watersnood van 1861 moeten er bij de steenoven maatregelen genomen worden. Samuel krijgt van de minister van binnenlandse zaken in 1868 toestemming om de kade op de uiterwaarden te verhogen tot een maximale hoogte van 5 meter 28 terwijl de kruinbreedte 1,5 meter mag bedragen. Tot 1945 is de steenoven nog als woonhuis gebruikt, springstof maakt daarna een eind aan het bestaan van dit bouwwerk. In de uiterwaarden zijn nog enkele resten terug te vinden die duiden op het bestaan van deze verdwenen Brakelse steenoven.

Op de lijst van de hoogst aangeslagen inwoners van Noord-Brabant staat vermeld dat Samuel is aangeslagen voor een bedrag van

hfl. 1.072,29, bestaande uit grondbezittingen in Vlijmen, Heusden, Drongelen, Zuilichem en vooral Brakel. Andere bekenden op deze lijst zijn Leopold de la Court (kasteel Onsenoort) met hfl. 1.459,22 en A.C. van Lanschot met hfl. 1.549,24.

Op een vermogensoverzicht van Samuel uit 1860 wordt zijn huis in Vlijmen geschat op 4.500 gulden.

De watersnood van 1861

Op 1 februari 1861, ’s morgens om 6 uur, breekt, ten gevolge van een enorme ijsophoping in de Waal, de dijk door bij Leeuwen (Land van Maas en Waal). De gevolgen zijn enorm; 37 mensen, allen uit Leeuwen, komen om het leven. De doorbraak zorgt ervoor dat het gehele Land van Maas en Waal overstroomt. Het water in de Waal staat zo hoog dat het uiteindelijk bij Alphen weer over de dijk de Maas in stroomt. Het duurt tot mei voor het meeste water weer is verdwenen.

Samuel van Dam heeft na deze watersnoodramp van 1861 van Koning Willem III een medaille gekregen. De watersnoodmedaille van Samuel is in het bezit van het Teylersmuseum (zie afbeelding). Deze zilveren medaille is aan hem toegekend op 21 september 1861 door koning Willem III, tegelijk aan heel veel anderen. Samuel was kennelijk heel trots op zijn medaille, hij heeft daarom van een zilveren dubbeltje een soort van draagmedaille laten maken, waarschijnlijk om ermee te kunnen pronken.

Watersnoodmedaille van Samuel met inscriptie. (Foto: Teylersmuseum)

Volgens een krantenbericht heeft Samuel tijdens deze watersnood, direct nadat hij gehoord had dat de dijk is doorgebroken, geprobeerd om met een hoeveelheid proviand in Brakel te komen om daarmee de getroffen inwoners in hun eerste nood te helpen. Die pogingen lukken in eerste instantie niet, maar Samuel blijft volharden met zijn pogingen. Uiteindelijk weet hij bij het Brakelse veer een schietschouw met een moedige schipper te bemachtigen (een schietschouw is een schouw voorzien van ijzers waarmee deze over het ijs wordt geduwd, zakt de schouw door het ijs dan kan hij verder varen tot het ijs weer sterk genoeg is). Onmiddellijk is hij daarmee over het ijs naar Veen gegaan, vandaar is hij enige uren later met een volle lading brood en spek teruggekeerd om die onder de getroffen inwoners te verdelen.

Op de lijst van gedecoreerden die eveneens een watersnoodmedaille kregen voor hun verdiensten tijdens de watersnood staan T. van Bokhoven uit Herpt, lid van het dijkbestuur waterschap de Hooge Maasdijk en J. van de Water, landbouwer te Hedikhuizen, beiden hebben de bronzen medaille gekregen.

In maart 1872 is Samuel naar Amsterdam verhuisd, zijn vrouw blijft in Vlijmen wonen. Waarschijnlijk is het huwelijk niet zo gelukkig. In 1879 komt hij in Amsterdam te overlijden. In 1891 wordt de bovengenoemde villa verkocht aan de leerlooier Andreas van Wagenberg (1836-1918) en door vererving blijft de villa in het bezit bij zijn nazaten. Vanaf 1999 is Transhair de eigenaar, een kliniek gespecialiseerd in haartransplantaties met diverse vestigingen in Nederland.

Bert Meijs

bmeijs@planet.nl