Bier, wijn en jenever spreken sterk tot de verbeelding. Dat was en is ook in Heusden het geval. Wie naar het logo uit van de nieuwe gemeente Heusden uit 1997 kijkt, ziet iets bijzonders. Drie groene hopplanten symboliseren de drie voormalige gemeenten: Heusden, Vlijmen en Drunen .

Door Hans van den Eeden

Vanaf de vijftiende eeuw bestond in de vesting een levendige handel in hop. Deze plant was bedoeld om bier te kruiden en te conserveren. Op het platteland rond Heusden werd veel hop verbouwd. Dit werd door de Heusdense brouwerijen gebruikt. De grootste afnemer was het garnizoen. Dat verwijst naar de wederzijdse afhankelijkheid van het garnizoen en de lokale economie. Veel militairen waren bij de stadsboeren ingekwartierd. Dit bracht letterlijk geld in het laadje en vooral leven in de brouwerij.

Het vervoer van goederen over het water ging vroeger aanzienlijk sneller dan de karren over de zandwegen. Heusden had een eigen haven die druk bezocht werd door Hollandse kooplieden. Vooral hop, granen en wijnen werden verhandeld naar Dordrecht, Rotterdam en Gorinchem. Rond de haven lagen de pakhuizen. Tegen het einde van de zeventiende eeuw overtrof de handel in bier en wijn die van de handel in hop. Ook werd hop naar Duitsland verscheept. Verder was het drinken van bier een goed alternatief voor het drinken van sterk verontreinigd en besmet water. Dat gold ook -tegen een lager alcohol percentage- voor baby’s. Immers, bier dat tijdens het brouwen was gekookt, was grotendeels kiemvrij. De waag waarop de hop werd gewogen stond op de Visbank op de Vismarkt. Waagmeester was toen Jan Jan Gillesz.

Heusden in de ban van alcohol. (Foto: Hans van den Eeden)

De Vijf Ringen

Overigens was het in een bepaalde periode heel normaal dat een vat bier als loon in natura werd uitbetaald. Het gemiddeld drankgebruik lag in Heusden aanzienlijk hoger, door het garnizoen als Rotterdam, Gorinchem en Den Bosch. Ook diende het voormalige kloostercomplex aan de Zustersteeg als brouwerij. Rond 1810 vestigde zich in de Zustersteeg Brouwerij de Drie Hoefijzers door de familie Verhoeven die enkele brouwerijen van de familie Bax overnam. In het pand was voorheen een stroopfabriek. Bekend was hun familiewapen dat, hoe kan het anders, drie hoefijzers telt. In de tweede helft van de achttiende eeuw had Heusden veel brouwerijen. Deze hadden sprekende namen als De Lelie van den Weerelt, De Schenkkan, Brouwerij van de Vijf Ringen, de Zon en de Zwarte Leeuw. Deze brouwerijen waren belangrijk voor de werkgelegenheid. Vermaard waren de huiskamercafé’s, zoals ‘De Haen, ‘De Pelicaen’ en ‘De Blauwe Swaen’. Bekend was ook het logement ‘Het Koffiekanneke‘, dat op de hoek Demer/Wittebroodstraat lag.

Molenstraat 2: hier werd het Heusdens Bitter verkocht. (Foto: Hans van den Eeden)

Internationale wijnhandel

Heusden was vroeger ook bekend om de overslag, opslag en het bottelen van wijnen. Reconstructie van de wijnhandel veronderstelt, dat deze Bordeaux wijnen aan Heusden, Den Bosch, Gorinchem en Rotterdam werden geleverd. Vanuit Frankrijk werden deze wijnen naar Heusden vervoerd. In verband met de ballast van de boten zou er kaas in de wijnvaten terug zijn vervoerd. Op deze wijze kreeg de kaas een ‘Heusdens rood wijnrandje’.

Op het adres Molenstraat 2 verkocht daar de in 1998 overleden Bertus Verschuur zijn ‘Heusdense wijnen’ en ‘Heusdensch bitter’. De wijnhandel, die waarschijnlijk rond 1806 is opgericht, kreeg zijn vaten uit Frankrijk aangeleverd. Toeval of niet: 1806 valt precies in de Franse periode.

De wijnhandel Keunen-Malingré was internationaal georiënteerd en bekend in Heusden. Zo plaatste in 1905 een familie uit Londen een bestelling in Heusden. Ook is het bekend, dat een ondergrondse locatie van het Streekarchief aan de Demer als bottelarij werd gebruikt. Tot in de jaren zeventig lagen hier nog enorme hoeveelheden wijnflessen opgeslagen.

In het Commiezenhuis aan de Vismarkt is de gerenommeerde internationale wijnhandel ‘De Heeren van Heusden’ gevestigd. Bijzonder is ook het Heusdense ‘Wijnstekersgilde’ uit 1671. Ieder jaar komt het Gilde op de Vismarkt voor een informeel samenzijn bij elkaar. Enkele jaren geleden werden hier nog door het gilde de Heusdense kampioenschappen ‘baret werpen’ georganiseerd. In 2002 pakte Theo van Loon, sinds 1998 woonachtig in Heusden, het idee op een eigen brouwerij te beginnen. In de hobbysfeer experimenteerde hij al met het brouwersvak. In 2006 werd door hem de voormalige stadsboerderij van boer Vermeulen aan het Burchtplein gekocht. Thans herinneren drankjes in Heusden van onder andere de Zuiderwaterlinie vanuit het heden aan het verleden.