Wie naar oude foto’s en prenten van de Protestante kerk in Heusden kijkt ziet iets bijzonders: de torenspits is afgeknot. In 1811 werd daar in de Napoleontische tijd een internationale seinpost geïnstalleerd.

Door Hans van den Eeden

Heusden-vesting heeft een bijzondere relatie met de Franse periode. Zo werd in 1811 de spits van de voormalige kerktoren verwijderd. Tevens werd er een bijzonder platform geïnstalleerd. Dit gebeurde omdat in opdracht van Napoleon een netwerk was ontwikkeld. Zo vond in 1792 de Fransman Claude Chappe de optische telegraaf uit. Op deze wijze kon een verbinding tot stand worden gebracht tussen Parijs en Amsterdam. Via deze telegraaf was men in staat om berichten voor met name militaire doeleinden door te seinen. Zo werd een internationaal netwerk van met name kerktorens ontwikkeld. De kerktorens werden op last van Napoleon staatseigendom. En dat is op veel plaatsen nog steeds het geval. Vast staat, dat deze optische telegraaf in deze periode bijzonder was.

Chappe

In het najaar van 1810 vertrok de 37-jarige Abraham Chappe vanuit Parijs naar Amsterdam. Dit met een opdracht van keizer Napoleon Bonaparte. Chappe moest Amsterdam en Parijs met elkaar verbinden. Hij deed dit door middel van een bijzonder communicatiemiddel: de optische telegraaf. De realisatie was mogelijk omdat op 9 juli 1810 Nederland per decreet werden ingelijfd bij het Franse Keizerrijk. Voor met name Zuid Nederland werd de komst van de Fransen in 1794 doorgaans als een bevrijding ervaren. Zo werden de voormalige rooms-katholieke kerken weer aan deze geloofsgemeenschap terug gegeven. Als compensatie kregen de hervormden van Lodewijk Napoleon een Lodewijkskerkje. De Brabanders dansten om de vrijheidsboom. Populair was het kinderliedje ‘Hop Marjanneke’. Het lied verwijst naar het symbool van de vrijheid: Marianne. Napoleon had zijn broer Lodewijk Napoleon in 1810 afgezet, die hij in 1806 tot Koning van Holland had benoemd. Terzijde: Lodewijk, de ‘goeie koning’ (Ieck ben Konein van Olland) is onze eerste koning.

Heusden met kerktoren uit de periode van Napoleon.

Rooksignalen

Amsterdam werd na Parijs en Rome de derde hoofdstad van zijn Keizerrijk. Een snelle communicatie met de keizer in Parijs was van vitaal belang. De optische telegraaf moest daarvoor zorgen. Het was een revolutionaire uitvinding. Zonder enige twijfel kan het als het begin van de moderne telecommunicatie worden gezien. In feite borduurde hij voort op de oeroude rooksignalen, maar dan gestoken in een hypermodern jasje. Het netwerk van de optische telegraaf bestond uit een keten van seintorens op onderlinge afstanden van tussen de 10 à 20 km, in een redelijk rechte lijn. Op elke toren stond een seinpaal: een rechtopstaande houten constructie van meer dan zeven meter hoog. Verder een scharnierende dwarsbalk van bijna vijf meter lang. Daar was ‘de régulateur’ op bevestigd. Deze kon in vier standen worden gezet.

Aan ieder uiteinde zat een vleugel van twee meter lengte. Die hadden beide zeven standen. Met de manipulateur, een hendel die katrollen en koorden in beweging zette, kon de seinpaal in 196 verschillende standen worden gezet. Om de zichtbaarheid te vergroten was het gevaarte zwart geverfd. Daardoor had het iets weg van een reusachtige spin.

Ieder seinstation – ook in Heusden- werd bediend door een telegrafist. Op vaste tijden moest deze met een verrekijker van anderhalve meter lang de buurtposten observeren. Verder de seinen doorgeven aan de volgende toren in de keten. Het missen van een sein of het niet correct overseinen werd bestraft met forse geldboetes. Alle berichten waren in code. Op de eindpunten waren codeboeken aanwezig. Daardoor was het mogelijk de geheime berichten te ontcijferen.

Herdenkingssteen bij de Protestante kerk. (Foto: Hans van den Eeden)

Ooievaartje Lepelaartje

Heusden had een verbinding met Sprang en Veen. De telegraaf vervolgde zijn weg via Slot Loevestein naar Amsterdam. Via tekens werden in een rap tempo berichten doorgegeven. Toen de Heusdense seinpost niet meer werd gebruikt heeft het plateau lange tijd dienst gedaan als ooievaarsnest. Voor schoolkinderen was het een uitstapje om bij de toren enthousiast het lied ‘Ooievaartje Lepelaartje’ te zingen. Een dieptepunt voor Heusden en de kerk was, dat in 1944 de 35 meter hoge toren door de Duitsers werd opgeblazen. Hierdoor werden een deel van de kerk en het orgel verwoest. De restauratie van de kerk werd voltooid. Er waren plannen en wensen om de opgeblazen toren te herbouwen. Dit is niet haalbaar gebleken. De Protestante gemeente is een actieve en betrokken kerkgemeenschap. De locatie van de toren met een herdenkingssteen herinneren aan de afgeknotte toren en de seinpost uit de Napoleontische periode.