‘Oorlog voeren is dom’ zei een leerling bij mij op school. ‘Dan geef je geld uit aan wapens en kun je het niet uitgeven voor goede dingen. En bombardementen verwoesten de natuur.’ Helder. Herman van Veen voegde daar tijdens zijn hoogmis in Heusden vorige week aan toe: ‘Dat geld kunnen we beter gebruiken voor het klimaat, en voor onderwijs.’ Want onderwijs is hét instrument voor vrede. ‘Om een land te verdedigen heb je een leger nodig. Maar voor de verdediging van een vrije samenleving heb je scholen nodig’ schrijft rabbijn Jonathan Sacks. Ondertussen moeten we ons ‘mentaal voorbereiden op oorlog’ zegt NAVO-baas Rutte. Maar ook op vrede, wat mij betreft.
Ik ben niet naïef. Het is heel realistisch dat het conflict aan onze Europese oostgrens uit de hand loopt. Het viel mij juist eerder op hoe naïef we eigenlijk waren. Zelfs toen de treinen met tanks voor de Oekraïense grens stonden, ontkenden velen dat het oorlog zou worden. Toen daarna de oorlog uitbarstte bleef het voor velen een ver-van-mijn-bed-show, terwijl er maar dít hoeft te gebeuren, of we zijn er als NAVO-landen bij betrokken. Ook de Eerste Wereldoorlog begon met iets ‘kleins’, de moord op de Oostenrijks-Hongaarse aartshertog. Die moord was de brandende lont in het Europese kruitvat.
Het is dus oppassen geblazen en wijs om meer te doen aan onze verdediging. Ik heb me erover verbaasd hoe lang dat nog eigenlijk duurde. Maar ook hier leerden we niet van de fout uit de Tweede Wereldoorlog, namelijk dat niemand van de Westerse machten Mein Kampf gelezen had. ‘Gaat u maar rustig slapen’ zei de toenmalige premier nog. Mijn geschiedenislerares vertelde keer op keer dat Stalin Hitler wel had kunnen verslaan, omdat hij wél Mein Kampf gelezen had. Nu was Stalin ook een massamoordenaar, maar het gaat me erom dat je je moet verdiepen in je tegenstander. In zíjn verhaal. En dat verhaal geeft reden tot zorg, maar ook reden om meteen te gaan werken aan vrede.
Want als je na gaat denken over meer wapens, dan moet je meteen ook gaan nadenken over hoe je weer vrede denkt te krijgen. Want vrede dwing je niet af. Dat is de dramatische les die de vernederende Vrede van Versailles na de Eerste Wereldoorlog leerde. Duitsland moest herstelbetalingen betalen, demilitariseren en democratiseren. Maar ze hadden niets te eten. Dus dat móest wel misgaan. En ook in de ideologie van Poetin hoor je miskenning en een minderwaardige behandeling na de Tweede Wereldoorlog. Dáárom spreekt hij over Nazi’s waar hij tegen vecht, hoe absurd ook met een Joodse president in Oekraïne. Oude tijden herleven voor hem.
Vrede dwing je niet af. Als je een conflict aangaat of je daarop voorbereidt, moet je je altijd realiseren dat je hoe dan ook daarna weer met elkaar verder moet. Of je nu met je buurman bij de Rijdende Rechter staat of met je leger tegenover een ander leger staat, je moet daarna met elkaar verder. Hoezeer we ‘niet afhankelijk van Rusland’ meer willen zijn, het zijn onze buren. En die kun je niet ‘wegvagen, verslaan’ of wat dan ook: ze zijn er. En we zullen met elkaar moeten leven.
Wapens zijn uiteindelijk niet de oplossing. Zelfs niet als afschrikmiddel. De wapens in de handen van vrienden kunnen de wapens in de handen van de vijanden van morgen zijn. Er is genoeg stof voor conflict in een onrustig Europa. Ons doel moet altijd vrede zijn. En die opdracht ligt niet alleen bij de ander, maar eerst bij onszelf. Onze grootste vijand zijn wij namelijk zelf. Door het steeds over oorlog en oorlogsdreiging te hebben. Dan gaat het in je hoofd zitten. Dan ben je niet meer in staat om de ander als mens te zien. Kerst tijdens de Eerste Wereldoorlog leerde dat soldaten tijdens de wapenstilstand met ‘de vijand’ kerst vierden. In de loopgraven. Omdat ze ook maar gewone mensen waren, die Kerst wilden vieren, ver van huis. De generaals besloten ze uit elkaar te halen, want al te veel menselijkheid maakt je maar zwak en frustreert de oorlog. Daarom moeten wij ook oppassen met onze op afstand bestuurbare drones onmensen te worden en mensen niet meer in de ogen te kijken. Doen we wel, dan krijgen we vrede.
Daarom begint vrede op aarde ook met de geboorte van een kind. Daar kan niemand tegenop.
Gastcolumnist Otto Grevink is als dominee op verschillende wijzen betrokken bij protestantse kerken in de regio Hart van Brabant. Hij is pionier bij Zin op School in Waalwijk en dirigent van Koor en Combo Laudate Dominum. Reacties zijn welkom op ottogrevink@gmail.com.